Ẩn mình dưới dãy Tây Côn Lĩnh hùng vĩ, làng rêu Xà Phìn - xã biên giới Thanh Thủy (Tuyên Quang) hiện ra như một bức tranh thủy mặc. Những nếp nhà sàn lợp lá cọ phủ kín rêu xanh, hòa quyện cùng mây trắng, ruộng bậc thang và những gốc chè Shan Tuyết cổ thụ, tạo nên vẻ đẹp trầm mặc, cổ kính, rất riêng của miền biên viễn.
 |
| Phụ nữ Dao bên ngôi nhà mái rêu vùng biên giới Thanh Thủy (Tuyên Quang). |
| Ảnh: Đức Thọ - TTXVN |
*Lưu giữ ký ức và hơi thở núi rừng
Từ trung tâm phường Hà Giang, men theo con đường uốn lượn chừng 20km, làng rêu Xà Phìn hiện ra với vẻ đẹp của một bản làng còn nguyên vẹn nét hoang sơ. Con đường nhỏ men sườn núi mở ra thung lũng mây giăng bản làng, những mái nhà rêu phong ẩn hiện trong sương sớm khiến khung cảnh như một miền cổ tích.
Trong căn nhà sàn lợp lá cọ hơn 15 năm tuổi, bà Bàn Thị Thín, người dân làng Xà Phìn chia sẻ: “Nhà nào ở đây cũng dựng bằng gỗ rừng trồng, mái lợp lá cọ. Do khí hậu ẩm, mùa đông sương mù dày nên chỉ vài năm là rêu phủ kín mái. Như mái nhà tôi, suốt hơn 15 năm, rêu xanh mướt quanh năm. Có lúc rêu cũng lụi đi khoảng nửa tháng rồi mọc lại”.
Với bà Thín, mái nhà rêu không chỉ là nơi che mưa nắng mà còn là kỷ vật của cha ông, gắn với ký ức văn hóa của cộng đồng người Dao. Rêu xanh giữ ấm mùa đông, mát mùa hè, vừa bền bỉ vừa gợi cảm giác bình yên.
 |
| Những ngôi nhà với mái rêu phong xanh giữa núi rừng vùng biên giới Thanh Thủy (Tuyên Quang). |
| Ảnh: Đức Thọ - TTXVN |
Xà Phìn hiện có 54 hộ với 270 nhân khẩu, 100% đều là đồng bào Dao sinh sống. Với họ, những mái nhà rêu phủ xanh không chỉ là ký ức gắn bó qua bao thế hệ mà còn là nét đặc trưng làm nên bản sắc riêng của vùng đất này.
Tận dụng cảnh sắc thiên nhiên và không gian truyền thống, nhiều hộ mạnh dạn phát triển du lịch cộng đồng, mở homestay, dịch vụ ăn uống, nghỉ ngơi phục vụ du khách. Những ngôi nhà sàn rêu phong được cải tạo khéo léo thành điểm dừng chân, nơi lưu trú qua đêm, mang lại trải nghiệm mới lạ.
Theo người dân, ở Xà Phìn không cần điều hòa, bởi ban đêm trời mát đến mức phải đắp chăn. Bên cạnh đó, những cánh đồng lúa chín vàng trải dài dưới chân núi cũng tạo nên bức tranh tuyệt đẹp, góp phần níu chân du khách phương xa. Nhờ vậy, lượng khách du lịch ngày càng tăng, mở ra cơ hội phát triển kinh tế bền vững cho bà con người Dao ở làng rêu Xà Phìn.
Ông Đặng Văn Háu, người có uy tín ở Xà Phìn cho biết, hầu hết các hộ dân nơi đây vẫn dựng nhà sàn lá cọ. Mái nhà qua năm tháng “kết bạn” cùng sương gió, kết duyên cùng rêu xanh. Có những mái 20 - 30 năm tuổi phủ kín rêu, xen cả lan rừng, tạo nên bức tranh độc đáo khó nơi nào có được.
 |
| Ngôi nhà mái rêu của đồng bào dân tộc Dao tại vùng biên giới Thanh Thủy (Tuyên Quang). |
| Ảnh: Đức Thọ - TTXVN |
“Từ khi cấp ủy, chính quyền địa phương định hướng phát triển du lịch cộng đồng, tôi đã vận động bà con giữ gìn nếp nhà truyền thống. Những hộ lợp mái tôn, chúng tôi tuyên truyền để thay dần bằng lá cọ. Giữ mái rêu không chỉ là giữ chỗ ở mà còn là giữ hồn dân tộc Dao, là di sản cha ông để lại. Đó cũng là cách để thu hút khách du lịch, quảng bá bản sắc Xà Phìn”, ông Háu nhấn mạnh.
*Khai mở hướng đi mới
Không chỉ dừng ở giá trị văn hóa, mái nhà rêu còn mở ra tiềm năng du lịch cộng đồng. Ông Lê Mạnh Dũng, Chủ tịch UBND xã Thanh Thủy cho biết, địa phương xác định giá trị của mái nhà rêu không chỉ ở nét đẹp kiến trúc truyền thống mà còn là khả năng phát triển du lịch bền vững. Chính quyền xã phối hợp với ngành văn hóa, du lịch hỗ trợ người dân giữ gìn những mái nhà này, gắn bảo tồn với khai thác du lịch cộng đồng. Du khách đến đây không chỉ ngắm cảnh mà còn được trải nghiệm đời sống, ẩm thực, phong tục người Dao; qua đó góp phần tạo thêm sinh kế, nâng cao thu nhập cho bà con, phát triển kinh tế địa phương.
Trong bối cảnh đô thị hóa lan rộng, việc Xà Phìn vẫn lưu giữ vẻ nguyên sơ khiến nơi đây trở thành điểm đến lý tưởng. Những mái lá cọ thấp thoáng dưới lớp rêu xanh làm mềm đi góc cạnh thời gian và như nhắc nhở thế hệ hôm nay về cội nguồn cha ông.
Trong cảm nhận của nhiều du khách, hành trình đến Xà Phìn không chỉ là chuyến đi ngắm cảnh mà còn là trải nghiệm khó quên. Giữa không gian trong lành, họ được thả hồn theo những cánh đồng lúa vàng óng uốn lượn dưới chân núi, xen lẫn những nương chè xanh bát ngát như vẽ nên một bức tranh yên bình.
Bà Trần Thị Thu Hà, du khách đến từ Thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ ấn tượng của mình khi tham quan Xà Phìn: "Tôi thật sự ấn tượng khi đến một làng quê thanh bình, không khí trong lành mát mẻ. Ngày đi ngắm phong cảnh, tối đến được ngủ trong ngôi nhà rêu cổ kính. Buổi tối không khí se lạnh, thậm chí phải đắp chăn. Cảm giác rất khác biệt và bình yên so với cuộc sống ồn ào nơi thành phố".
 |
| Bữa cơm với những món ăn đặc trưng của dân tộc Dao trong căn nhà mái rêu vùng biên giới Thanh Thủy (Tuyên Quang). |
| Ảnh: Đức Thọ - TTXVN |
Bà ấn tượng nhất khi được tận mắt chiêm ngưỡng những gốc chè Shan Tuyết cổ thụ rêu phong, sần sùi, trầm mặc qua hàng trăm năm tuổi. Chính sự hoang sơ, mộc mạc nhưng đầy sức sống ấy đã để lại trong lòng mỗi người niềm xúc động và sự lưu luyến khó tả khi rời Xà Phìn.
Chị Hoàng Thùy Dung, du khách đến từ Đà Nẵng bày tỏ: "Điều khiến tôi hứng thú nhất khi đến đây là được tận hưởng không gian yên bình dưới những mái nhà mọc đầy rêu phong và được tận mắt thấy những gốc chè Shan Tuyết cổ thụ hàng trăm năm tuổi. Sau này, nhất định tôi sẽ quay trở lại nơi đây cùng gia đình và bạn bè”.
 |
| Những ngôi nhà với mái rêu phong xanh nơi núi rừng vùng biên giới Thanh Thủy (Tuyên Quang). |
| Ảnh: Đức Thọ - TTXVN |
Đến với Xà Phìn, du khách không chỉ thấy một bản làng mà còn thấy không gian văn hóa sống động, nơi con người hòa quyện cùng thiên nhiên, nơi mái nhà rêu kể câu chuyện về sức sống bền bỉ của đồng bào người Dao dưới chân dãy Tây Côn Lĩnh. Chính những giá trị giản dị ấy, sự mộc mạc, nguyên sơ, đậm chất văn hóa đã làm nên sức hút lâu dài cho mảnh đất này./.
