* Kiên trì thay đổi tập quán sinh con tại nhà
Tại thôn Pờ Sì Ngài, xã Bản Xèo, tỉnh Lào Cai, chị Thào Thị Pà, dân tộc Mông gắn bó với công việc cô đỡ từ năm 2011. Thời điểm đó, điều kiện đi lại ở địa phương vô cùng khó khăn: mùa mưa đường trơn trượt, mùa đông sương mù dày đặc, xe cộ hầu như không thể lưu thông, bà con chỉ còn cách men theo lối mòn, leo dốc, lội suối. Chính vì vậy, mỗi lần trong thôn có phụ nữ đi khám thai hay sinh nở, việc đến được cơ sở y tế trở thành thách thức lớn. Phần đông sản phụ vẫn lựa chọn sinh con tại nhà theo tập quán lâu đời. Cứ 10 ca sinh có tới 9 ca diễn ra ngay trong nhà hay thậm chí ngoài chòi nương, tiềm ẩn nhiều rủi ro cho mẹ và bé. Nhiều gia đình còn tin vào cúng bái, không coi trọng việc khám thai định kỳ.
 |
| Cô đỡ thôn bản tại thôn Pờ Xí Ngài, Xã Bản Xèo, tỉnh Lào Cai Thào Thị Pà chia sẻ những câu chuyện thực tế và kinh nghiệm quý báu từ cơ sở tại Lễ phát động. |
| Ảnh: Hương Thu/TTXVN |
Trước thực tế đó, chị Thào Thị Pà kiên trì gõ cửa từng nhà, giải thích lợi ích của việc khám thai, vận động sản phụ đến cơ sở y tế để sinh nở an toàn. Nỗ lực bền bỉ ấy đã mang lại kết quả rõ rệt: Đến nay, 80% phụ nữ mang thai trong thôn đi khám thai định kỳ, 70% ca sinh có cán bộ y tế hỗ trợ, 90% bà mẹ và trẻ sơ sinh được chăm sóc sau sinh.
Một kỷ niệm khiến chị nhớ mãi là trường hợp sản phụ Thào Thị Dế. Gia đình kiên quyết bắt sinh tại nhà, sau nhiều lần thuyết phục, cuối cùng cũng đồng ý để chị Pà trực tiếp đưa sản phụ đến trạm y tế. Khi em bé cất tiếng khóc chào đời an toàn, chị mới thở phào nhẹ nhõm.
Cũng tại Lào Cai, chị Lục Thị Lỳ, dân tộc Nùng, đảm nhiệm vai trò cô đỡ thôn Na Vai, xã Bản Lầu từ năm 2019. Thời điểm đó, trung bình cứ 10 bà mẹ có tới 5 người sinh con tại nhà. Điều khiến chị trăn trở là nhiều hủ tục lạc hậu vẫn tồn tại, không ít gia đình tin rằng chỉ cần cúng bái tổ tiên là đủ, hoặc quan niệm “ngày xưa mẹ, bà đều sinh ở nhà mà không sao”.
 |
| Cô đỡ thôn bản hướng dẫn cách chăm sóc sức khỏe cho mẹ, bé. |
| Ảnh: Đinh Thùy-TTXVN |
Không chấp nhận những hủ tục lạc hậu, chị kiên trì đến từng nhà vận động, giải thích rằng sinh tại cơ sở y tế sẽ có bác sĩ, thuốc men và máy móc hỗ trợ, an toàn hơn nhiều; thế nhưng không phải lúc nào bà con cũng nghe ngay. Có những gia đình chị phải đến vài lần, ngồi chuyện trò, kiên trì thuyết phục. Nhiều đêm đi về muộn, trời lạnh thấu da thịt, đường tối mờ mịt, chị tự nhủ chỉ cần người dân chịu thay đổi, công sức mình bỏ ra cũng xứng đáng. Cùng với đó, chị thường xuyên lồng ghép tuyên truyền trong các buổi họp thôn, họp phụ nữ, tư vấn cho các bà mẹ về chăm sóc thai kỳ, dinh dưỡng, nghỉ ngơi, tiêm phòng uốn ván, nhận biết các dấu hiệu bất thường để kịp thời đi khám.
Tại thôn Na Vai, mỗi bà mẹ sau sinh đều được chị Lục Thị Lỳ thăm khám ít nhất ba lần. Chị tận tình hướng dẫn họ chế độ dinh dưỡng, cách cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, theo dõi các dấu hiệu bất thường. Nhiều phụ nữ sau sinh vẫn ăn uống kham khổ, bữa cơm đạm bạc do quan niệm phải kiêng khem để nhanh lành vết khâu. Trước thực tế đó, chị trực tiếp tuyên truyền, hướng dẫn các gia đình điều chỉnh khẩu phần ăn, đa dạng các chất, bảo đảm dinh dưỡng cho bà mẹ sau sinh để nhanh hồi phục sức khỏe và đủ sữa cho con. Chị cũng chỉ dẫn cho họ cách chăm sóc trẻ sơ sinh như mặc áo, quấn tã mỏng, không buộc chặt tay để trẻ được thoải mái. Những nỗ lực không mệt mỏi ấy đã mang lại kết quả tích cực: Đến nay, 98% phụ nữ mang thai trong thôn đã khám thai định kỳ, 100% ca sinh nở có cán bộ y tế hỗ trợ, 100% bà mẹ, trẻ sơ sinh được chăm sóc sau sinh.
Chị Lục Thị Lỳ cho biết, công việc cô đỡ thôn bản vừa là trách nhiệm, vừa là tình thương đối với bà con. Dù phụ cấp ít ỏi, chị vẫn thường tự trích tiền mua xăng xe, áo mưa, ủng, hay món quà nhỏ để động viên các bà mẹ và em bé mới sinh. Chị mong muốn ngành Y tế quan tâm hơn, tạo điều kiện cho các cô đỡ được tập huấn nâng cao trình độ, đồng thời tăng phụ cấp, hỗ trợ xăng xe, trang bị bảo hộ để những y tế thôn bản có thể tiếp tục bám bản, đồng hành cùng bà con vùng cao.
 |
| Tập huấn, nâng cao nhận thức cho phụ nữ về sức khỏe sinh sản. |
| Ảnh: TTXVN phát |
Hơn 30 năm kể từ khi những lớp cô đỡ thôn bản đầu tiên được đào tạo, đến nay đội ngũ này vẫn ngày đêm vượt khó, đến từng hộ gia đình tuyên truyền, vận động người dân xóa bỏ hủ tục lạc hậu; tham gia tư vấn sức khỏe sinh sản, khuyến khích sản phụ khám thai, sinh con tại cơ sở y tế và kịp thời phát hiện, chuyển tuyến các trường hợp nguy cơ. Vai trò của họ đã được ngành Y tế, cộng đồng ghi nhận, trở thành “cánh tay nối dài” của hệ thống y tế cơ sở trong công tác chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em.
* Nỗ lực toàn ngành Y tế vì mục tiêu “làm mẹ an toàn”
Theo Bộ Y tế, công tác chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em ở Việt Nam đã có nhiều chuyển biến tích cực, được quốc tế đánh giá cao. Tỷ lệ tử vong mẹ giảm hơn 5 lần, từ 233/100.000 trẻ đẻ sống năm 1990 xuống còn khoảng 44/100.000 vào năm 2024, đứng thứ 4 khu vực Đông Nam Á. Tỷ suất tử vong trẻ em dưới 1 tuổi đã giảm hơn 4 lần, trong khi tỷ suất tử vong trẻ em dưới 5 tuổi giảm gần 4 lần so với trước đây. Tuy vậy, so với các nước phát triển, khoảng cách vẫn còn khá lớn.
 |
| Cô đỡ thôn bản ở bản Ma Ly Pho, xã Ma Ly Pho, huyện Phong Thổ |
| Ảnh: Đinh Thùy-TTXVN |
Bên cạnh đó, khoảng cách chênh lệch giữa các vùng miền còn rất lớn. Tỷ lệ tử vong mẹ ở phụ nữ dân tộc H’Mông cao gấp hơn 7 lần so với dân tộc Kinh, Tày. Các tỉnh Lai Châu (cũ), Điện Biên, Hà Giang (cũ), Kon Tum (cũ), Đắk Nông (cũ), Lào Cai vẫn có tỷ lệ tử vong mẹ và trẻ em cao gấp 2–3 lần so với trung bình cả nước. Nguyên nhân chủ yếu do khó khăn trong tiếp cận dịch vụ y tế, chất lượng dịch vụ chưa đồng đều và phong tục tập quán lạc hậu.
Để khắc phục tình trạng này, Chính phủ đã chỉ đạo ngành Y tế phối hợp với các địa phương triển khai nhiều chương trình can thiệp, tăng cường dịch vụ chăm sóc thai sản, chú trọng đội ngũ y tế cơ sở. Năm nay, Tuần lễ Làm mẹ an toàn được Bộ Y tế phát động từ ngày 1-7/10 với chủ đề “Chăm sóc sau sinh toàn diện – Sức khỏe cho mẹ, tương lai cho bé”. Trong tuần lễ này, các địa phương sẽ tổ chức nhiều hoạt động truyền thông, huy động sự tham gia của cộng đồng và chính quyền các cấp, nhằm nâng cao nhận thức, thúc đẩy trách nhiệm xã hội đối với công tác chăm sóc bà mẹ, trẻ em. Đây cũng là dịp ngành Y tế tiếp tục triển khai Chương trình can thiệp giảm tử vong trẻ em dưới 5 tuổi đến năm 2030, với mục tiêu không một bà mẹ, không một trẻ em nào bị bỏ lại phía sau.
 |
| Cô đỡ thôn bản hướng dẫn chế độ dinh dưỡng cho bà mẹ mang thai |
| Ảnh: TTXVN phát |
Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Tri Thức cho rằng, sự quan tâm, ủng hộ, tham gia tích cực của toàn xã hội sẽ góp phần nâng cao sức khỏe bà mẹ, trẻ em, tiến tới giảm tử vong mẹ và tử vong trẻ em ở Việt Nam.
Để làm được điều đó, bên cạnh chính sách, rất cần sự chung tay của gia đình, cộng đồng, sự hỗ trợ của hệ thống y tế và cả những con người bền bỉ, tận tâm nơi cơ sở. Chính họ, những cô đỡ thôn bản là những người truyền lửa, giúp xóa bỏ hủ tục, viết tiếp câu chuyện về một tương lai khỏe mạnh hơn cho bà mẹ và trẻ em Việt Nam./.
