 |
| Bộ trưởng Trần Hồng Minh kiểm tra tiến độ dự án sân bay Long Thành, cao tốc Biên Hòa- Vũng Tàu |
| Ảnh Công Phong/TTXVN |
Tuy nhiên, trước yêu cầu phát triển mới của đất nước – với mục tiêu cải cách thể chế, chuyển đổi số và hội nhập sâu rộng – nhiều quy định của Luật đã bộc lộ hạn chế, không còn phù hợp với thực tiễn. Các nhà quản lý, chuyên gia, doanh nghiệp và người dân kỳ vọng, việc sửa đổi Luật Xây dựng lần này không chỉ là chỉnh lý kỹ thuật pháp luật, mà là một bước chuyển về tư duy quản lý nhà nước, từ “kiểm soát” sang “kiến tạo phát triển”, song vẫn bảo đảm kỷ cương, minh bạch và trách nhiệm.
* Những nút thắt cần gỡ
Các thủ tục hành chính rườm rà, chồng chéo giữa các khâu thẩm định, thiết kế, cấp phép và nghiệm thu là một trong những vấn đề nổi cộm. Việc cùng một dự án phải qua nhiều vòng thẩm định, kiểm tra của các cơ quan khác nhau khiến chi phí tuân thủ tăng cao, tiến độ bị kéo dài, gây lãng phí nguồn lực xã hội.
Theo ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP.Hồ Chí Minh, Luật Xây dựng hiện hành quy định Bộ Xây dựng phải kiểm tra, nghiệm thu tới 4 lần đối với công trình cấp I và cấp đặc biệt – vốn chiếm phần lớn tại các đô thị. Quy định này không chỉ làm tăng chi phí mà còn kéo dài thủ tục, ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ dự án.Thực tế cho thấy, tư duy quản lý “kiểm soát từng bước” đã không còn phù hợp với yêu cầu phát triển nhanh, hiệu quả và minh bạch trong giai đoạn mới. Nhiều ý kiến cho rằng, cần chuyển trọng tâm quản lý từ tiền kiểm sang hậu kiểm, trao quyền chủ động nhiều hơn cho chủ đầu tư và các tổ chức tư vấn có năng lực, đồng thời tăng cường cơ chế giám sát, xử lý trách nhiệm khi vi phạm.
Không chỉ ở thủ tục, cách phân loại dự án đầu tư theo nguồn vốn cũng đang là rào cản. Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường hiện đại, vốn nhà nước, vốn tư nhân và vốn hỗn hợp đang ngày càng giao thoa. Trong khi đó, việc áp dụng cùng một cơ chế kiểm soát như hiện nay khiến các doanh nghiệp nhà nước thiếu linh hoạt, khó cạnh tranh với khu vực tư nhân.
Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu Xây dựng Việt Nam Nguyễn Quốc Hiệp nhận xét, dự thảo Luật Xây dựng (sửa đổi) đã có bước tiến khi bao quát cả hoạt động ngoài vốn ngân sách, bảo đảm công bằng giữa các chủ thể. Tuy nhiên, vẫn tiếp tục cần hoàn thiện quy định để đáp ứng yêu cầu của các dự án trọng điểm quốc gia như đường sắt tốc độ cao hay sân bay Long Thành.“Luật nên bổ sung khái niệm tổ hợp nhà thầu – hình thức liên kết giữa các nhà thầu độc lập, chuyên ngành khác nhau, có ban điều hành chung, thay thế cho mô hình liên danh truyền thống – nhằm phát huy tối đa năng lực chuyên môn và tính linh hoạt trong triển khai” - ông Hiệp đề xuất.
Những đề xuất, kiến nghị này không chỉ nhằm tháo gỡ khó khăn trước mắt mà còn phản ánh yêu cầu đổi mới tư duy quản lý, từ “kiểm soát chi tiết” sang “tạo điều kiện chủ động”; từ “giấy phép” sang “cơ chế niềm tin và trách nhiệm”. Đây chính là nền tảng để xây dựng một môi trường pháp lý minh bạch, hiệu quả và khuyến khích sáng tạo trong ngành xây dựng.Nếu như trước đây, hệ thống pháp luật về xây dựng chủ yếu tập trung vào việc kiểm soát, cấp phép và giám sát chặt chẽ từng khâu thì nay yêu cầu đặt ra là phải xây dựng một thể chế linh hoạt, đồng bộ, tạo động lực cho phát triển. Việc sửa đổi Luật Xây dựng lần này được xem là bước đi quan trọng trong tiến trình cải cách thể chế, phù hợp với tinh thần các Nghị quyết của Trung ương về đổi mới công tác xây dựng pháp luật, chuyển đổi số và phát triển kinh tế tư nhân.
Luật sư Nguyễn Văn Chiến - nguyên Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam phân tích, việc sửa đổi Luật Xây dựng không chỉ đơn thuần là chỉnh sửa kỹ thuật mà là một cuộc cải cách thể chế. Luật mới phải thể hiện rõ tinh thần chuyển từ tư duy kiểm soát sang tư duy kiến tạo phát triển, song vẫn bảo đảm kỷ cương và minh bạch. Nhất là việc quán triệt tinh thần các Nghị quyết quan trọng như: Nghị quyết số 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới; đồng bộ với Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, Nghị quyết số 59-NQ/TW về hội nhập quốc tế trong tình hình mới, Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân…Đặc biệt, khi các địa phương chính thức chuyển đổi theo mô hình chính quyền 2 cấp thì việc phân cấp càng được chú trọng. Trong đó, phân cấp không có nghĩa là thả nổi. Mà càng thực hiện phân cấp thì càng phải tăng trách nhiệm giải trình, giám sát bằng dữ liệu số. Theo đó, Luật Xây dựng (sửa đổi) cũng cần tạo cơ chế để dữ liệu trở thành công cụ kiểm soát minh bạch và công bằng – Luật sư Chiến phân tích.
* Từ kiểm soát sang tạo điều kiện phát triển
 |
| Thi công nền đường khu vực xã Xuân Hồng, Ninh Bình |
| Ảnh Thái Thuần/TTXVN |
Trên thực tế, dự thảo Luật Xây dựng (sửa đổi) đã thể hiện định hướng kiến tạo thông qua hàng loạt nội dung mới. Bộ trưởng Bộ Xây dựng Tràn Hồng Minh khẳng định, dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều trên cơ sở kế thừa, phát triển các quy định đã được áp dụng ổn định, có hiệu quả, thực tiễn kiểm nghiệm không có vướng mắc.Đó là quy định về loại, cấp công trình xây dựng; bảo hiểm trong hoạt động xây dựng; hợp tác quốc tế trong hoạt động đầu tư xây dựng; nội dung quản lý dự án, tiến độ thực hiện dự án đầu tư xây dựng; lưu trữ hồ sơ; thi công xây dựng, giám sát, nghiệm thu, bàn giao, bảo hành, bảo trì công trình xây dựng, xử lý sự cố công trình xây dựng.
Thể chế hóa Nghị quyết số 66-NQ/TW, dự thảo Luật tập trung chỉ quy định những vấn đề khung, những vấn đề có tính nguyên tắc thuộc thẩm quyền của Quốc hội, còn những vấn đề thực tiễn thường xuyên biến động thì giao Chính phủ, b ộ, ngành, địa phương quy định để bảo đảm linh hoạt, phù hợp với thực tiễn. Theo đó, các quy định cụ thể về thẩm quyền, nội dung, trình tự, hồ sơ về thẩm định, cấp phép xây dựng, quy định chi tiết về hình thức quản lý dự án, quản lý năng lực hoạt động xây dựng tại Luật Xây dựng được lược bỏ. (Lược giản 35 điều của Luật Xây dựng 2014) – Bộ trưởng Tràn Hồng Minh thông tin.Một trong những nội dung được sửa đổi là quy định về phân loại dự án. Theo đó, không phân loại theo nguồn vốn như Luật Xây dựng hiện hành mà theo hình thức đầu tư (đầu tư công, PPP, đầu tư kinh doanh) để đảm bảo phân định các hoạt động đầu tư thực hiện theo các luật về đầu tư, các hoạt động xây dựng thực hiện theo Luật Xây dựng.
Cùng đó, trong khâu lập, thẩm định dự án đầu tư xây dựng đã bổ sung quy định cho phép người quyết định đầu tư được quyết định sử dụng các loại thiết kế tại Báo cáo nghiên cứu khả thi phù hợp với tính chất, yêu cầu kỹ thuật của dự án. Đơn giản nội dung thẩm định bang việc cơ quan chuyên môn về xây dựng chỉ kiểm soát về an toàn xây dựng, phòng cháy chữa cháy, tuân thủ quy chuẩn tiêu chuẩn, sự phù hợp với quy hoạch làm cơ sở lập dự án, các nội dung khác phân quyền người quyết định đầu tư, chủ đầu tư thực hiện.Trong lập, thẩm định, phê duyệt thiết kế xây dựng cũng bãi bỏ thủ tục thẩm định thiết kế triển khai sau thiết kế cơ sở tại cơ quan chuyên môn về xây dựng; phân quyền chủ đầu tư kiểm soát đối với tất cả các thiết kế xây dựng sau khi dự án đầu tư được phê duyệt; nâng cao vai trò, trách nhiệm của tư vấn thiết kế, tư vấn thẩm tra trong các nội dung về chuyên môn đối với các thiết kế này.
Đồng thời, sửa đổi quy định về hình thức quản lý dự án: sửa đổi hình thức “Ban quản lý dự án chuyên ngành, Ban quản lý dự án khu vực” thành “Ban quản lý đầu tư xây dựng”; đối với các hình thức còn lại gộp chung thành “chủ đầu tư tổ chức quản lý dự án” để tăng tính chủ động, linh hoạt trong tổ chức thực hiện, phù hợp với việc sắp xếp lại bộ máy chính quyền trung ương, chính quyền địa phương 2 cấp.Về cấp giấy phép xây dựng, thực hiện nguyên tắc từ giai đoạn chuẩn bị đến thời điểm khởi công xây dựng, cơ quan quản lý nhà nước về xây dựng chỉ kiểm soát 1 lần đối với mỗi dự án, công trình xây dựng.
Theo đó, các dự án/ công trình đã được cơ quan chuyên môn về xây dựng thẩm định Báo cáo nghiên cứu khả thi xây dựng thì được miễn giấy phép xây dựng. Đối với các công trình còn lại, đơn giản hóa thủ tục bằng cách thực hiện thủ tục trực tuyến toàn trình; đơn giản hoá về hồ sơ và điều kiện; giảm tối đa thời gian cấp giấy phép (dự kiến tối đa 7 ngày).
Ngoài ra, về xây dựng công trình, rà soát và cắt giảm đối tượng phải thực hiện thủ tục kiểm tra công tác nghiệm thu; cụ thể hóa về điều kiện khởi công xây dựng.Việc xác định, quản lý chi phí cũng quy định rõ về khái niệm, nội dung, cách xác định, quản lý chi phí đầu tư, hệ thống công cụ định mức, giá xây dựng. Sửa đổi quy định liên quan đến việc sử dụng, tham khảo các công cụ này trong việc xác định chi phí đầu tư xây dựng, đảm bảo thuận tiện, linh hoạt, phù hợp với các cơ chế đặc thù.Đồng thời, về quản lý hợp đồng cũng điều chỉnh, bổ sung một số quy định nhằm đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ với quy định của Luật Đấu thầu, Bộ Luật dân sự năm 2015 và nguyên tắc tự do, tự nguyện thỏa thuận trong giao kết hợp đồng.
Quản lý năng lực hoạt động xây dựng đã bãi bỏ yêu cầu về điều kiện năng lực và chứng chỉ năng lực của doanh nghiệp; cắt giảm một số lĩnh vực không yêu cầu chứng chỉ hành nghề của cá nhân. Cùng đó, sửa đổi, bổ sung quy định nhằm tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong quản lý nhà nước; khuyến khích sử dụng vật liệu, công trình xanh, thông minh, thân thiện môi trường, hiệu quả năng lượng; khuyến khích ứng dụng kỹ thuật, công nghệ xây dựng, nghiên cứu ứng dụng khoa học, công nghệ, và đổi mới sáng tạo…Với định hướng đúng đắn và tinh thần cải cách mạnh mẽ, Luật Xây dựng (sửa đổi) được kỳ vọng sẽ trở thành bước ngoặt quan trọng trong cải cách thể chế, góp phần kiến tạo môi trường đầu tư minh bạch, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và thúc đẩy ngành xây dựng Việt Nam phát triển hiện đại, bền vững trong giai đoạn mới.
